Serotonina, recycling i leki SSRI

Czym jest serotonina, to większość z nas wie, a przynajmniej sama nazwa coś Ci powie.  Akurat mam czas i ochotę, więc napiszę parę zdań na jej temat. To może dlatego, że znajomy wspomniał leki antydepresyjne i chodzi mi to po głowie. A może to dlatego, że rano miałem emocjonalny dołek, kto wie.

Serotonina to substancja wytwarzana zarówno w okolicach żołądka, jak i w mózgu. Czasami określą się ją potocznie jako hormon szczęścia, za to w źródłach (popularno)-naukowych jako 5-HT, to skrót od 5-hydroksytryptamina. W mózgu odgrywa ona głównie rolę neuroprzekaźnika (pośrednicząc w przekazywaniu sygnałów między neuronami), w innych częściach ciała działa ona w dużej mierze jako hormon, wędrując w krwiobiegu. Wpływa na funkcjonowanie różnych organów, na przykład na perystaltykę jelit, ale też na krzepnięcie krwi.

Serotonina czyni nas szczęśliwym, można by powiedzieć, a przynajmniej gdy mamy jej pod dostatkiem, to tak się możemy poczuć, lepiej. Tutaj skupię się na jej znaczeniu dla zachowania balansu umysłowego, choćby tego emocjonalnego. Dokładniej mówiąc, na paru procesach mających miejsce w mózgu, bo jak wspomniałem, jest ona produkowana i odgrywa istotną rolę także w innych częściach ciała. Chodzi mi głównie o leki, których używa się, by podwyższyć poziom serotoniny, na przykład w przypadku depresji.

Gdy spojrzy się na opakowanie jakiegoś lekarstwa mającego coś wspólnego z poziomem serotoniny, jak:

escitalopram (Lexapro)

fluoxetine (Prozac, Sarafem)

fluvoxamine (Luvox)

paroxetine (Paxil, Paxil CR, Pexeva)

sertraline (Zoloft)

ale także parę innych, to można doczytać się informacji, że chodzi tu o lek typu SSRI. Co to takiego, to SSRI (eses ar ai, z angielskiego). Za chwilę powiem, co to znaczy, ale dla lepszego zrozumienia wytłumaczę krótko istnienie pewnego procesu w mózgu, recyclingu. To dlatego, że recycling nie został wymyślony niedawno, ale jest stosowany przez nasz umysł przez wieki wieków. Uważam ten fakt za dosyć fascynujący, nie każdy musi jednak dzielić moją opinię.

Na czym on polega, ten recycling w głowie? Nasze komórki nerwowe wytwarzają cząsteczki (neuroprzekaźniki), służące komunikacji z innymi komórkami nerwowymi, lub modulacji ich zachowania. Często komórki wytworzą za dużo tych neuroprzekaźników, bo tylko część z nich jest odebrana przez inne komórki. To trochę jak rozdawanie formularzy do wypełnienia przy jakiejś wielodniowej akcji sprzedaży. Nie każdy przechodzień weźmie taki formularz. Pod koniec dnia pewnie sporo ich zostanie. Można je wyrzucić do kosza na śmieci, ale sensowniej jest włożyć je z powrotem do szafy i użyć ich następnego dnia. Podobnie jest z cząsteczkami wytwarzanymi przez komórki nerwowe, neuroprzekaźnikami. Te, które nie zostały zużyte, to znaczy, przyjęte przez inne neurony, te zostają ponownie wchłonięte, włożone do szafki. Zostaną one użyte przy kolejnej próbie wysyłaniu sygnału. Z tym, że nie chodzi tu o dni, ale sekundy, czy milisekundy. 

To tylko jeden z mechanizmów wchłaniania serotoniny, bo jest ich więcej. Istotne jest, że nadmiar neuroprzekaźników, takich jak na przykład serotonina, jest ponownie wchłaniany i w tej czy innej formie wykorzystywany. Gdy nadmiar tych cząstek nie został wchłonięte, bo proces ten został zablokowany, to wpływają one przez dłuższy czas na komórki nerwowe.

Gdy czuję się lepiej, bo napiłem się dobrej kawy, czy miałem miłe spotkanie z osobą bliską sercu, lub jestem po ekscytującej aktywności sportowej, to wtedy moje komórki nerwowe wydzielają sporo serotoniny. Czuję się wspaniale. Niestety, ten nadmiar serotoniny znika czasami tak szybko, jak się pojawił, bo jest on wchłaniany, ze względu na wspomniany już recycling. Parę godzin po spotkaniu mogę mieć znowu mentalny dołek. 

W ten proces wchłaniania serotoniny mogę jednak zaingerować. Mogę sobie powiedzieć "nie chcę wchłaniać serotoniny". No tak, to nie zadziała. Od czego mamy jednak leki, które mi w tym pomogą? To znaczy takie, które ten proces wchłaniania serotoniny powstrzymają? Leki, które hamujące wchłanianie serotoniny to nic innego niż te leki SSRI. Czyli selektywna blokada wchłaniania serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitor). 

SSRIs hamują wchłanianie serotoniny, czyli dłużej czuję się dobrze. Nawet gdy nic przyjemnego mi się nie wydarzyło, to po ich zażyciu mogę się lepiej poczuć. To dlatego, że serotonina wydzielana jest cały czas przez komórki nerwowe, tyle, że jej poziom może być niski i cały czas jest wchłaniana. Używając leków, takich jak SSRI podwyższa się go i człowiek ma się lepiej, w pewnym sensie. Należy wspomnieć, że SSRI, mimo, że są "selektywne", mogą mieć wiele skutków ubocznych.

Istnieją też inne sposoby, naturalne, którymi można próbować utrzymać zbalansowany poziom własnych emocji, bez SSRI, ale to inny temat. Tutaj chciałem wspomnieć SSRI. Mnie czasami wystarczy kawa, albo myśl o czymś, gdy mam dołek, no i parę wyszkolonych dziennych rutyn.

Poza tym, to aktywność fizyczna, jak spacer, czy chodzenie po górach, mogą pomóc w poprawie nastroju. Także wystawienie się na światło dzienne jest korzystne dla balansu emocjonalnego. Te wszystkie działalności mogą podwyższyć w naturalny sposób poziom serotoniny. Spowodują, że człowiek poczuje się trochę lepiej, w czasie ich wykonywania, ale też na myśl o nich. Dlatego poniżej zdjęcie z wędrówki w górach.

 

Przedstawiony powyżej model działania SSRI jest bardzo uproszczony, bo chciałem  pokazać go w przystępny sposób, tak, jak ja sam go rozumiem. Poza tym, to biorące w nim udział mechanizmy są bardzo złożone, a poza tym to nie tylko ja ich nie znam, ale też nie do końca są one poznane. Mimo wszystko, opis tych znanych zająłby sporo miejsca.

Należy dodać, że leki typu SSRI zaczynają działać dopiero po jakimś czasie, od momentu rozpoczęcia ich przyjmowania. W przypadku depresji można dostrzec ich pozytywny efekt dopiero po 2-8 tygodniach. Z tym, że utrzymuje się on dłużej, nawet po zaprzestaniu brania leku. Jednym z możliwych wyjaśnień tego zjawiska jest teoria, że może mieć to związek ze zwiększeniem ilości połączeń w mózgu (synaps) pod wpływem podwyższonego poziomu serotoniny. Poniżej link do artykułu mówiącego o tym (po angielsku).
https://www.news-medical.net/news/20231009/Research-explains-the-reason-behind-delay-in-therapeutic-action-of-antidepressants.aspx 

Tutaj link do jednej z wielu stron na temat działania serotoniny i SSRI:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554406/  

O neuroprzekaźnikach, receptorach wspominam także szerzej w mojej książce. Tam używam jako przykładu kawy, do wyjaśnienia ich mechanizmu działania i komunikacji międzykomórkowej w mózgu.

Jeśli interesują Cię podobne treści, zajrzyj chętnie do mojej książki Dobre i złe dni. O traumie dla wędrowców (linki także w bocznym panelu).