Amygdala i nietoperze demony

Siedziałem przy stole. Śmigła wentylatora łopotały rytmicznie, a przez otwarte drzwi balkonu docierały odgłosy skrzydlatych stworzeń, zagłuszane czasami przez warkot kosiarki. Było gorąco. Po plecach spływały mi krople potu, jedna po drugiej. Myśli rozlatywały się w różne strony, kawa – rozpuszczalna – tylko pogarszała sprawę.

Miałem wrażenie, że w powietrzu unoszą się demony, te przeszłości. Jak niewidzialne nietoperze fruwały pod sufitem, zręcznie omijając wentylator. To one burzyły moje myśli, przez nie trudno było mi się skupić. Siedziałem nieruchomo. Najchętniej wybiegłbym z mieszkania i biegł przed siebie, ignorując ból, aż do upadłego – byle dalej, jakby coś mnie goniło.

Było to parę lat temu. Dziś wciąż zdarzają mi się podobne emocje, ale nie są już one tak przytłaczające. Wiem też, że to lęki, a nie żadne demony. Nie znaczy to, żebym w nie kiedykolwiek wierzył. Czułem jednak jakąś niepokojącą siłę, która próbowała zawładnąć moim życiem, więc nazwa – demony przeszłości – jakoś mi dobrze pasowała.

Lęki z samej natury są pożyteczne. Są one wyuczone, czyli mają do czynienia z przeszłością. Dzięki nim jestem ostrożny, gdy przechodzę przez ruchliwą ulicę. Problem zaczyna się wtedy, gdy człowiek unika wychodzenia z domu, w biały dzień, nawet wtedy, gdy nic mu realnie nie grozi.

Skąd biorą się lęki. Odpowiedź kryje się w jednym, niewielkim obszarze mózgu – amygdali (ciele migdałowatym). Objawy lęku: uczucie gorąca, przyśpieszona akcja serca – wywoływane są z jej pomocą. Dzięki niej jestem w stanie nauczyć się, czego warto unikać. Amygdala mi o tym przypomina, wytwarzając objawy lęku. Gdyby jej nie było, wszedłbym bez zastanowienia w każdy ciemny zaułek. Wiadomo o tym, bo istnieją przypadki osób, u których jest ona uszkodzona.

Skąd moja amygdala wie, że mam się bać? Bo życie ją tego nauczyło, moje doświadczenia, czasami to, co zaobserwowałem. Zapamiętała sobie sytuacje związane z lękiem tak naturalnie, jak inne części mózgu zapamiętały słówka do angielskiego.

„Przecież ty się do niczego się nie nadajesz” – zakodowane jest w mojej głowie, choć tego głosu nie słyszę. „Znowu coś będzie nie tak” – budzi się w moim umyśle na przykład wtedy, gdy mam wysłać ważnego maila. Czuję nacisk na klatce piersiowej, brak tlenu, nieruchomieję – to amygdala włączyła się do akcji.

Kiedyś taka reakcja pomagała przetrwać. „Nic nie czuć” – było dobrą strategią, gdy wbijano mi pięścią rozum do głowy, a ja nie mogłem się bronić. Lepiej było uciec przed tym, co się czuło, nawet stojąc nieruchomo. Odcięcie się od wszystkiego, odczekanie, to była strategia na przetrwanie.

Dlaczego zdarza mi się, że reaguję podobnie jak kiedyś, choć nic mi już nie zagraża? Bo amygdala dobrze zapamiętała pewne wydarzenia, te związane z silnymi emocjami. Nie zapamiętała ich dokładnie, w tym cały szkopuł. Dlatego reaguje ona nadwrażliwie nawet na sytuacje, które jakoś tam zbliżone są do tych niebezpiecznych, tych z przeszłości. „Lepiej, jak się tu nie pomylę” – myślę sobie przy wysyłaniu maila – realistycznie nie jest to powód do specjalnego niepokoju. Dla amygdali to jednak sygnał alarmowy – nadszedł czas do walki. „Coś może pójść nie tak, to będzie tragedia” – myśli sobie pewnie. Startuje protokół obronny i wysyła informacje w głąb mojej głowy, że trzeba mnie przygotować do boju. Powoduje tym, że w mojej krwi zaczynają bulgotać hormony stresu.

Czy można to zmienić? Tak – istnieją metody, które pomagają osłabić takie lęki, a nawet modyfikować pracę amygdali. O nich napiszę w którymś tam kolejnym wpisie.

Bardziej szczegółowy opis działania lęku i amygdali znajdziesz też w mojej książce (link obok).