Osa II, modyfikacja lęku?

 Ja znowu na ściance, to znaczy, w kafejce. Za oknami zmienna pogoda, raz słońce, raz deszcz. Zupełnie jak w życiu, są lepsze i gorsze chwile. Czasami to od nas zależy, jak na nie spojrzymy. Deszcz nie zawsze musi być nieprzyjemny, szczególnie po długiej suszy, a słońce czasami może piec za bardzo. I tyle moich kawiarnianych mądrości.

 

 

Czasami ktoś pyta, jak niby da się zmienić lęki, na przykład te związane z traumą. To po tym, jak stwierdzę, że można nad nimi pracować. 

Użyję tu przykładu ze „zwykłymi” lękami, bo te łatwiej opisać i każdy jakiś tam zna.  Może tu chodzić o lęk wysokości, ten przed pająkiem czy przed osą. W innym wpisie uogólnię to trochę na te bardziej „skomplikowane” lęki jak te związane z traumą.

O tym, jak powstają lęki, jak się ich uczymy, pisałem już na swoim blogu:
(lęk przed osą). Opisałem tam bardzo uproszczony model tego zjawiska – uczenia się reakcji emocjonalnych.

Gdy boję się osy, to reaguję na jej widok albo jej bzyczenie. To znaczy, sygnały akustyczne lub wzrokowe docierają do mojej głowy. Rozpoznaję osę.

Jak ją rozpoznaję? Mam zapamiętany jej obraz w mojej pamięci wzrokowej. Gdy odpowiednie sygnały optyczne dotrą do centrum rozpoznawania obrazu – pobudzone zostają odpowiednie komórki nerwowe i to centrum  stwierdza: „znam ten obiekt, to osa”.

Ta informacja „to osa” nie istnieje sama w sobie, ale jest połączona z wieloma innymi skojarzeniami. Na przykład z wiedzą o tym, jakie gniazda osy budują. Czyli istnieje połączenie neuronowe między komórkami rozpoznającymi osę a paroma biologicznymi informacjami.

Istnieje także połączenie między komórkami od rozpoznawania osy (w pamięci wzrokowej) i komórkami w amygdali. To nic innego jak asocjacja. Dlatego aktywacja komórek do rozpoznawania osy powoduje aktywację amygdali. To znaczy, gdy w czasie śniadania zobaczymy osę nad naszą głową, komórki wzrokowe ją rozpoznają i automatycznie "posyłają" sygnały do amygdali. Amygdala powoduje wtedy wydzielanie hormonów stresu. Robi nam się gorąco albo duszno, zaczynamy na przykład chaotycznie machać rękami.

Na rysunku poniżej użyłem hipokampa, zamiast kory wzrokowej. Hipokamp odgrywa jednak dużą rolę w pamięci biograficznej, więc nie jest to specjalnie błędne. Między korą wzrokową (tu akurat hipokampem), a amygdalą, istnieje skojarzenie, czyli połączenie nerwowe.

By mniej się osy obawiać, to znaczy, mniej reagować na nią, można próbować obniżyć siłę reakcji amygdali, wtedy mniej będziemy fizycznie odczuwali lęk przed osą. Siła pobudzenia amygdali związana jest z siłą impulsów, które ona otrzymuje. Na rysunku powyżej, to połączenie Hipokamp-Amygdala.

Inną metodą osłabienia siły lęku przed osą jest lepsza kontrola pobudzenia amygdali. Można to robić za pomocą „racjonalnego myślenia”, mieszczącego się w przedniej korze (PFC). Można próbować świadomie kontrolować swój lęk. Na rysunku tutaj, to połączenie PFC-Amygdala.

Tutaj chodzi mi o połączenie Hipokamp-Amygdala. Jak wspomniałem, siła lęki zależna jest od siły impulsu, jaki amygdala otrzymuje. Można sobie to łatwo wyobrazić. Gdy widzi się osę na żywo, to reaguje się na nią silnie. Mówię cały czas o osobach, które boją się osy. Gdy jednak taka osoba zobaczy rysunek osy, ołówkiem, to raczej mało co się wystraszy, bo to przecież tylko rysunek. Im „żywsza” będzie reprezentacja osy, na przykład film albo jakaś mucha ubarwiona trochę jak osa, tym silniejsza będzie reakcja emocjonalna. Osa za szybą nie działa tak, jak osa latająca koło nosa.

Co z tego? - można sobie zadać pytanie.

Tyle że możemy tutaj skorzystać z umiejętność adaptacji naszego mózgu. To tak zwana neuroplastyczność. Gdy jakieś sygnały przestają być groźne, to mniej się ich obawiamy. Ktoś może przyzwyczaić się do prowadzenia samochodu. Dla początkującego kierowcy stresująca aktywność, dla kogoś ze stażem neutralna albo nawet przyjemna. Podobnie z negatywnymi emocjami. Gdy nowy szef stresuje, to sama myśl o pójściu do pracy może stać się nieprzyjemna, wzbudza negatywne emocje. Reakcje emocjonalne zmieniły się w obu przypadkach, są inne niż na początku.

Tę neuroplastyczność możemy wykorzystać, by zmniejszyć lęk przed osą. Można to robić na przykład poprzez ekspozycję na jej widok. Najpierw przez oglądanie zdjęć osy, potem jakichś filmów o niej, takich, w których słychać jej bzyczenie. Istnieje duża szansa, że po którymś tam razie mniej się będziemy stresować, gdy zobaczymy osą na ekranie, ale też może taką w naturze.

Istotne jest tu jednak, żebyśmy w czasie tej ekspozycji odczuwali jakieś emocje związane z obiektem lęku. Nie powinny one być jednak na tyle silne, żebyśmy zaczynali się jeszcze bardziej bać, czyli pogłębiali istniejący już lęk. Można sobie siedzieć w domu, na kanapie, przy dobrej muzyce, popijać winko i oglądać film o osach. Będzie to stresować, ale da się wytrzymać.

Co dzieje się w mózgu w czasie takie ekspozycji? Dlaczego miałaby ona działać? W mózgu powstają w tym czasie nowe skojarzenia. Osa zaczyna kojarzyć się z inną sytuacją, niż ta stresująca na balkonie, gdy nas użarła, bo siedzimy sobie wygodnie na kanapie. Poza tym to widok osy da się dobrze wytrzymać, nie powoduje on ani bólu, ani zbytniego lęku. Mózg to zauważa. Stwierdza, że osa nie jest wcale taka niebezpieczna. Automatycznie osłabia się połączenie przedstawione na rysunku jako Amygdala-Hipokamp.

Z tego powodu terapia lękowa przez ekspozycję jest skuteczna w wielu przypadkach, gdy chodzi o zwyczajne lęki.