Trauma, lęk i tik nerwowy

Wróciłem w piątek wieczorem z tygodniowego wypadu. W czasie lotu tam i z powrotem było trochę zamieszania, ale o tym innym razem.

Dużo pisze się teraz o traumie, PTSD, czy CPTSD (złożony zespół zaburzenia). Właśnie wczoraj przeczytałem artykuł o kimś, kto widział, jak do jego matki strzela jego własny ojciec.

https://www.abc.net.au/news/2025-08-14/rawson-kirkhope-bondi-domestic-violence-shooting-ptsd-recovery/105589926 

Czym jest jednak trauma? Dlaczego ciągle wracam tu do jej definicji, przynajmniej tej, której sam używam? Niektórzy mówią, że trauma, to jakaś rana, która się nie goi, ktoś inny odczuwa jej skutki jak jakieś demony, niezrozumiałe emocje, przed którymi musi uciekać, choćby w alkohol. Niektórzy boją się zasnąć, bo wspomnienia wtedy wracają, przyduszone w ciągu dnia. Czyta się o takich przypadkach, na przykład wtedy, gdy chodzi o żołnierzy po misjach.

Ja lubię definicję Paula Conti, a przynajmniej taką, jaką usłyszałem na jednym z blogów z nim. Trauma, to tego rodzaju przeżycie, które zmienia do tego stopnia działanie systemu nerwowego, że trudniej jest się zaadaptować. Co powoduje problemy.

To znaczy, to, co się przeżyło, tak wstrząsnęło psychiką, zostało tak dobrze zapamiętane, że nawet gdy sytuacja się zmieniła, to wspomnienie to powraca, przeszkadzając. Po wypadku samochodowym ktoś może się obawiać wsiąść ponownie do auta. Sam moment wypadku był dramatyczny,  ale to przeszłość. Mimo wszystko pozostało skojarzenie, gdzieś w głowie, że jazda samochodem jest niebezpieczna. Ja sam miałem coś takiego, jak kiedyś wyleciałem z drogi i dachowałem, na zakręcie. Potem latami i może do dzisiaj, trochę bardziej się spinam biorąc zakręty, szczególnie wtedy, gdy jest mokro albo gładko. Nie jest to jednak dla mnie żadna trauma, bo mi to specjalnie nie przeszkadza w życiu. Wiem, że nauczyłem się, że gdy widzę zakręt, jadąc samochodem, oznacza to pewne niebezpieczeństwo. Istnieje jakieś tam połączenie, skojarzenie, w moim mózgu, łączące widok tego zakrętu z moją amygdalą (albo amygdalami, bo są dwie). 

Ktoś może powiedzieć, no i co z tego, że ma się taką definicję, a nie inną? Dla mnie implikuje ona jednak, że mam do czynienie za czymś wyuczonym. Nie tylko to, wiem nawet, jaka część mózgu jest z po-traumatycznymi emocjami związana, to rzecz jasna amygdala (ciało migdałowate), choć inne obszary mózgu też odgrywają sporą rolę.

Moje przeżycie należy do przeszłości. Ono nie istnieje w mojej głowie fizycznie, w czasie i przestrzeni, bo to przeszłość. Mam w moim mózgu jedynie jego wspomnienie. To połączenia między moimi neuronami. Gdy widzę zakręt, mokry po deszczu, to widok ten budzi moją amygdalę, która to powoduje, że odczuwam lekki nacisk na klatce piersiowej, albo ucisk w splocie słonecznym. Gdybym nie miał amygdali, to bym tego najprawdopodobniej nie poczuł. Do tego wniosku można dojść czytając literaturę fachową.

Byłem wczoraj na małej imprezie rodzinnej i zgadało się na temat węży i lęku przed osami, czy pszczołami. Jedna znajoma powiedziała, że ona boi się tych owadów, bo jako dziecko widziała, jak ktoś uciekając przed nimi wpadł w jakieś jeżyny, czy coś i ostro się podrapał. Poza tym, to widziała, jak jej mama miała problemy po użądleniu w szyję, trudno jej było oddychać, bo jest uczulona na ich jad. Stąd ten lęk u niej. Mnie osobiście zawsze szkoda pszczoły, jak mnie jakaś dziabnie, gdy przypadkowo na nią nastąpię goło stopą. Wiem, że pszczoły czy osy raczej nie polują na ludzi całymi chmarami i nie próbują ich porwać i wciągnąć do swojego gniazda. Wiadomo, jak się je nadgryzie przypadkowo, albo przydusi, to się bronią.

Małe dzieci nie boją się prawie niczego, dlatego stwierdzenie, że lęk przed osami jest wyuczony. Wspominam o tym w jednym z moich poprzednich blogów (https://niebieskipiasek.blogspot.com/2025/07/po-co-wiedza-o-budowie-mozgu.html).

Chodzę na psychoterapię i pracuję tam nad moją traumą, nad lękami. PT powiedziała, żebym napisał listy do rodziców, nawet jeśli już nie żyją. Interesujące jest w tym, że w momencie gdy miałem się zabrać za pisanie listu do ojca, który był mało miłą osobowością w moim życiu, to dostałem tiku nerwowego w okolicach ust. Dokładniej mówiąc z lewej strony. Tak się złożyło, że trwało to dwa tygodnie, zanim nie przeczytałem listu w obecności PT. W tym czasie czułem dosyć często ten tik, niewidoczny z zewnątrz, ale wyraźny. PT twierdziła wprawdzie, że jedno z drugim chyba nie ma nic wspólnego, ale gdy przeczytałem ten list przed nią, to ten tik zniknął, tak nagle, jak się pojawił. Na koniec zgodziła się, że coś w tym może być, bo podobne objawy miałem już wcześniej przy trudnych tematach, choć dotyczyły one raczej ogólnego spięcia.

Wspominam o tym wydarzeniu trochę jako ostrzeżenie, żeby nie rzucać się na własne "traumy" bez mentalnego przygotowania, bo można oberwać od własnego systemu nerwowego. Wiem, bo kiedyś tak robiłem. Lepiej poszukać sobie psychoterapeuty, albo brać się za to ostrożnie, jak się człowiek nie wybiera do fachowca.

Podsumowując, to chodzi mi o to, że czasami miesza się wspomnienia z rzeczywistością. Chodzi mi o przypadki, gdy wyszliśmy już z danej niebezpiecznej sytuacji, nie wisi nad nami jakaś osa, albo nie jesteśmy poddawani przemocy domowej, czy nie walczymy akurat na misji wojskowej.

Oczywiście, każdy jest świadom, że przeszłość to przeszłość. Z tym, że wspomnienia wydają się często tak realne, że przeżywa się to co było, jakby to był taki namacalny  świat.  Mnie osobiście pomaga tu informacja o tym, że chodzi o konkretne połączenia nerwowe. Technicznie na to patrząc, nie ma większej różnicy między spotkaniem z osą czy pszczołą, której ktoś się panicznie obawia, a jakąś inną traumatyczną sytuacją. To było dla mnie raczej wtedy, gdy wsłuchiwałem się w kroki w przedpokoju w dzieciństwie. Emocje są silne, to jednak indywidualna sprawa, co je wywołuje i w jakim stopniu. Chodzi też o wpływ przeszłości na kognicję, jak uczucie bezradności. O kognicji nie wspomniałem tutaj, ze względu na długość notki. 

Mechanizm lęku, czy traumy jest jednak ten sam. Nauczyliśmy się czegoś obawiać, dlatego nawet sama myśl, skojarzenie, wywołuje jakieś emocje. Jakiś niegroźny sygnał, jak widok czegoś czy zapach, może wywołać skojarzenia znajdujące się we własnej pamięci. To wzbudza reakcję z przeszłości, bo pamięć za bardzo coś zapamiętała, nie zaadoptowała się do tego co jest teraz, nie dopasowała. W teraźniejszości nie ma już tego prawdziwego niebezpieczeństwa, jak w przeszłości, ale reagujemy, jakby było. 
Używam pewnych uproszczeń, ale chodzi mi o pokazanie pewnego modelu działania lęków.

Na ilustracji parę części mózgu, między innymi amygdala.

Jeśli interesują Cię podobne treści, zajrzyj do mojej książki Dobre i złe dni. O traumie dla wędrowców (linki także w bocznym panelu).